Վլադիմիր Պուտինն ու Հասան Ռոհանին, անկասկած, քննության են առել Թուրքիայի ու Էրդողանի հարցը

(սկիզբը՝ այստեղ)

Հասկանում եմ՝ 2017 թ. մարտի վերջի նկարագրվող դրվագը միանգամայն արժանի է, որ նույնիսկ միայն հիշատակված մանրամասները հետազոտվեն տարածաշրջանային իրադարձությունների ու փաստերի ընդհանուր ֆոնից զատ: Բայց այստեղ ինչպե՞ս չփորձես ամեն ինչ կապակցել: Օրինակ, մի՞թե հասկանալի չէ, թե այդ ինչու հանկարծ Հայաստանը հենց հիմա «ձգվեց» դեպի Թուրքմենստան: Բնականաբար, «էներգետիկայի ոլորտի» պատճառով, ավելի ճիշտ՝ էներգակիրների խնդրի պատճառով: ՈՒղղակի, ինչպես ասում են, փառք Աստծո, երկու կողմին էլ խելքը հերիքել է հրապարակայնորեն խոստովանելու, որ առանց Իրանի հայ-թուրքմենական համագործակցությունը դատարկ խոսակցություն կլիներ: Եվ այստեղ ինչպե՞ս «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության արագ ու խաղաղ կարգավորման գործում» ԱՄՆ-ի շահագրգռությունը չկապես այն բանի հետ, որ թե՛ Թրամփի, թե՛ Թիլերսոնի բիզնեսները խոր «արմատներ ունեն» հենց Ադրբեջանում: Առավել ևս, որ նույնիսկ Արցախի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի հայտարարություններն ու «շարժումները» անխզելիորեն կապված են ոչ թե Հայաստանի, այլ Ռուսաստանի ու Իրանի հանդեպ Վաշինգտոնի քաղաքականության և քայլերի հերթականության հետ: Հենց այդ պատճառով էլ ես որոշեցի մի տեսակ քիչ թե շատ ժամանակագրական հետևողականությամբ ներկայացնել նկարագրվող իրադարձություններն ու փաստերը, որպեսզի հնարավորինս շատ ընթերցողներ կարողանան անձամբ զգալ ներքին լարվածությունն ու դինամիկան:

Եվ հենց վերոհիշյալի կապակցությամբ պետք է, ըստ էության, ընկալել և քննել պաշտոնական Մոսկվայի հասցեին Թուրքիայի հերթական վերջնագիրը: Ես էլի ու էլի եմ զարմանում մոսկվացիների վրա. երբ Թուրքիան Ռուսաստանի հետ Ղրիմի վերամիավորման երրորդ տարեդարձին նվիրված տոնախմբությունների ժամանակ քաղաքական շառաչուն ապտակներ հասցրեց անձամբ ՌԴ նախագահ Վ. Պուտինին, ինչպես և ամբողջ ռուս ժողովրդին (հիշեցնեմ. «Ղրիմի բռնակցման» վերաբերյալ հայտարարությունը, Ղրիմի հետ լաստանավային հաղորդակցության դադարեցումը և այլն), ապա Կրեմլը լռեց, իսկ ռուսական լրատվամիջոցներն էլ իրենց առանձնապես «նեղություն չտվեցին»: Իսկ այստեղ, երբ Անկարան հրապարակայնորեն «ճիպոտի քաշեց» ռուս դիվանագետներին (մարտի 23) քուրդ դիպուկահար աշխարհազորայինի կողմից մի թուրք զինվորի սպանության պատճառով, և երբ դրանից հետո թուրքական իշխանությունները Ռուսաստանի ղեկավարությունից ուղղակի պահանջեցին անմիջապես (մարտի 25-ին) փակել «Սիրիայի ժողովրդավարական միություն» կուսակցության Մոսկվայի գրասենյակը, ռուսական լրատվամիջոցներում «հանկարծ» սկսեցին հայտնվել այսօրինակ վերնագրեր. «Պուտինն ու Էրդողանը բախման շեմին. Թուրքիան նորից զայրացրել է Ռուսաստանին» և այլն, և այլն: Այո, Պուտինի ու Էրդողանի միջև մարտի 10-ին Մոսկվայում կայացած բանակցությունները ևս ցույց տվեցին, որ «թուրքական թագավորությունում ամեն ինչ չէ, որ հարթ է». տեսակադրերում Էրդողանը մռայլ էր և նույնիսկ՝ ավելի քան մռայլ:

Սիրիացի քրդերի ներկայացուցչությունն իրոք գրանցված է և գործում է Մոսկվայում հասարակական ոչ կառավարական կազմակերպության մակարդակով, և օտարերկրյա ոչ մի պետություն իրավունք չունի պահանջելու դրա փակումը: Մոտավորապես հենց նման պայմաններով էլ Ռուսաստանում աշխատում է նաև Իրաքի քրդական տարածաշրջանային կառավարության (KRG) ներկայացուցչությունը: Ռուսական իշխանություններն ու հասարակությունը հնարավորություն ունեն առաջին ձեռքից տեղեկություն ստանալու Սիրիայի ու Իրաքի քրդական շրջաններում տիրող իրադրության մասին, նրանց ցուցաբերելու անհրաժեշտ մարդասիրական և այլ օգնություն: Ինչ վերաբերում է սիրիացի քրդերի վրա Մոսկվայից Անկարայի ակնկալած ճնշմանը, ապա Ռուսաստանի ղեկավարությունը նրանց վերաբերվում է նույն կերպ, ինչպես Սիրիայի բոլոր քաղաքացիներին: Մոսկվայում այն կարծիքին են, որ նման կարգի բոլոր վեճերն ու հակամարտությունները պետք է լուծել Սիրիայի կառավարության և տեղի քրդական կազմակերպությունների հետ՝ միջազգային իրավունքի նորմերին համապատասխան: Բայց այն բանից հետո, երբ սիրիացի քրդերը վերականգնեցին համագործակցությունը Բաշար Ասադի հետ և սիրիական բանակին հանձնեցին Մանբիջ քաղաքը, Ռուսաստանին առհասարակ «ձեռք չի տալիս» կորցնել սիրիացի քրդերի վրա ազդեցության իր, թող որ ոչ այնքան նշանակալի, լծակները:

Տվյալ դեպքում տեղին է վերապահությունը. թեման այնպիսին է, որ կարելի է և պետք է դրա մասին գրել առանձին: Եվ այն էլ երկար, որովհետև քրդական խնդիրն իր այսօրվա տեսքով անսպառ է: Բայց, մեկ անգամ էլ ընդգծեմ. այս հոդվածում իմ շոշափած թեմաներից միայն մեկի առանձնացումը ընդգրկման տեսակետից սխալ մոտեցում կլիներ: Ամեն ինչ պետք է դիտարկել փոխկապակցված: Դա լիովին վերաբերում է Քրդական հարցին ու ռուս-թուրքական հարաբերությունների սրման ենթադրվող նոր փուլին: Բացահայտորեն չափն անցնելով Ռուսաստանին ուղղված նոր պահանջների հարցում, Էրդողանն ակնկալում էր, որ իր վերջին ցուցադրական հակաեվրոպական ու հակաամերիկյան քայլերն ու հայտարարությունները «կլսվեն» Մոսկվայում և հնարավորություն կտան Ռուսաստանից որոշ նոր արտոնություններ պոկելու սիրիական ուղղությամբ, Անդրկովկասում, Միջին Ասիայում և երկկողմ հարաբերություններում: 2016 թ. ամռանը Թուրքիայում ձախողված զինվորական հեղաշրջման փորձի ժամանակվանից ի վեր նա իրեն հմտորեն ներկայացնում է իբրև «Վաշինգտոնի ու Արևմուտքի զոհ» և «Մոսկվայի բարեկամ»: Բայց խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանը առանց այն էլ շատ բան է թույլ տվել սուլթանական հակումներով այդ նորաթուխ «բարեկամին». առանց Դամասկոսի հավանության թուրքական ցամաքային զորքերը ներխուժել են Սիրիայի հյուսիսային շրջաններ և 100 կմ լայնությամբ ու 60 կմ խորությամբ թուրքամետ հենատարածք են ստեղծել սիրիական Ջերաբլուս և Աազազ բնակավայրերի միջև: Ավելին, Մոսկվան չտեսնելու է տվել այն հանգամանքը, որ Անկարայի խոստացած «Եփրատի վահան» գործողությունը վնաս է պատճառել ոչ այնքան ահաբեկչական խմբավորումներին, որքան սիրիացի քրդերին: Այդ գործողության հետևանքով, որը շուտով ռազմականից վերաճեց պատժիչ գործողության, խափանվեց հաղորդակցությունը քրդաբնակ Աֆրին և Այն ալ-Արաբ (Քոբանի) տարածաշրջանների միջև, հրթիռակոծվեցին, ռմբակոծվեցին, ականակոծվեցին ու հրետակոծվեցին քրդական աշխարհազորայինների դիրքերը և քրդական խաղաղ բնակավայրերը: Ռուսաստանից հետո, մեծ հաշվով, Սիրիայի հյուսիսում Թուրքիայի ձեռնարկած ավազակային գործողությունների առնչությամբ լռել են նաև Բաշար Ասադի կառավարությունն ու Իրանը: Թեև, իհարկե, ինչպես քանիցս գրել ենք, Իրանը թուրքերին երբեմն-երբեմն հիշեցրել է, որ Թեհրանի համբերությունն անսահման չէ:

Պուտինն առայժմ իրեն «պինդ ընկույզ» է ձևացնում՝ լռում է: Իսկ չէ՞ որ Անկարան Սևաստոպոլ, Կերչ, Յալթա, Թեոդոսիա ու Եվպատորիա մեկնող ռուսական բոլոր նավերին մարտ ամսից արգելել է մտնել թուրքական նավահանգիստներ: Էրդողանը, ինչպես նշել եմ ավելի վաղ, փաստորեն, ձախողել է Սիրիայի հարցով Աստանայում կայացած հաշտության բանակցությունների փետրվարյան ու մարտյան ռաունդները, արգելափակիչ տուրք է սահմանել ռուսական ցորենի արտահանման վրա և այլն: Նշենք՝ Թուրքիան լկտիանում է Ռուսաստանի և Մերձավոր Արևելքում նրա ռազմավարության նկատմամբ ինչպես Իսրայելի (հիշենք մարտի 9-ին Մոսկվայում Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հակաիրանական փորձերը և իսրայելական ավիացիայի գրոհը Պալմիրայում ռուս զինվորականների տեղակայման վայրերի վրա), այնպես էլ ԱՄՆ-ի երկերեսանիության ֆոնին: Ոմանց լրացուցիչ ապացույցնե՞ր են պետք, որ թուրքերի մերձավորագույն դաշնակիցները հենց ԱՄՆ-ն ու Իսրայելն են, իսկ Թուրքիան, իր հերթին, Իսրայելի ու ԱՄՆ-ի նվաճողականության և մարդատյաց քաղաքականության գործիքն է:

Ընդունենք, թե Մոսկվան շուտով Անկարային նորից «տեղը կդնի»: Ռուսաստանը ոչ ոքի թույլ չի տվել իր հետ խոսել վերջնագրերի ու սպառնալիքների լեզվով և երբեք չի ձգտել իր ազգային անվտանգության հարցերը լուծելու այլ ժողովուրդների անվտանգության հաշվին, տվյալ դեպքում՝ Սիրիայի քրդերի: Ընդունենք նույնիսկ, թե այս անգամ Պուտինը հրապարակայնորեն կհանդիմանի Էրդողանին այն բանի համար, որ նա ինչ-որ բան է «որոշել պոկել» Իսրայելից կամ Իսրայել-ԱՄՆ դաշնազույգից: Բացառված չէ, որ դրանից հետո Էրդողանը նորից մի «մեղայական նամակ» գրի Պուտինին, «վիզ ծռելով», թե իրեն այնպես չեն հասկացել, և ինքը նորից ուզում է բարեկամություն անել Ռուսաստանի հետ, շտապ անդամակցել ՇՀԿ-ին, ԵԱՏՄ-ին, Մաքսային միությանը և նման այլ կազմակերպությունների՝ ի հեճուկս ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի ու ՆԱՏՕ-ի: Ժամանակը չէ՞, արդյոք, որ Ռուսաստանը Իրանի և դաշնակիցների հետ մեկտեղ Սիրիայում ու Իրաքում սկսի լուծել թուրքական խնդիրը, ըստ որում՝ արմատապես, փակելով Մերձավոր Արևելքի գործերին Անկարայի մասնակցության բոլոր ուղիները: Համոզված եմ՝ մարտի 27-28-ին Մոսկվա կատարած այցի ընթացքում իրանցիները ինչ-որ նման բան հաստատ խնդրած կլինեն Պուտինի հետ հույժ գաղտնի բանակցություններում, բայց մենք հազիվ թե իմանանք, թե Թուրքիայի և տարածաշրջանում էլի մի երկու-երեք երկրների առնչությամբ ինչ են խոսել Պուտինն ու Ռոհանին և ինչքան բան են կարողացել համաձայնեցնել:

Բայց, այնուամենայնիվ, նախքան ռուս-իրանական բանակցությունների մասին գոնե համառոտակի խոսելը, հիշատակեմ ևս մեկ բան. առավել ևս, որ դա վերաբերում է անմիջականորեն մեզ: Ինչպես հայտնի է, Ֆրանսիան ընդառաջ է գնում իր նախագահական ընտրություններին, որտեղ «հեռացող» նախագահ Ֆրանսուա Օլանդն ու նրա սոցկուսակցությունը հետնապահներ են: Եվ ահա այս պայմաններում Պուտինը Մոսկվայում ընդունում է ընդդիմադիր «Ազգային ճակատի» առաջնորդ Մարին լը Պենին: Ժան-Մարի լը Պենի դուստրը Մոսկվա էր եկել մարտի 24-ին՝ մասնակցելու Պետդումայի միջազգային գործերի կոմիտեի նիստին: Իսկ 25-ին հանդիպում ունեցավ և բանակցեց: Մարին լը Պենը ինքնուրույն և կայացած քաղաքական գործիչ է, և այն պայմաններում, երբ նրա հիմնական մրցակիցների առջև խնդիր խնդրի հետևից են ծառանում (օրինակ, նախկին վարչապետ (Սարկոզիի օրոք) Ֆրանսուա Ֆիյոնի), նրա շանսերը՝ դառնալու Ֆրանսիայի նոր նախագահ, բավական բարձր են: «Ես խորհուրդ հարցնելու չեմ եկել: Ես ո՛չ Մակրոնն եմ, ո՛չ Ֆիյոնը, ովքեր Մերկելի մոտ են գնում խորհուրդ հարցնելու»,- կոշտ ու վստահորեն հայտարարեց Մարինը Մոսկվայում: Ընդ որում, անգամ հարց չի առաջանում, թե նա, ի վերջո, ի՞նչ է քննարկել ՌԴ Պետդումայում և կոնկրետ Պուտինի հետ: Դա երևում է նաև հայտարարություններից: Քննարկվել է հակառուսական պատժամիջոցների չեղարկման հարցը, հասկանալի է՝ Փարիզի կողմից: Նաև եվրագոտու և ամբողջ ԵՄ-ի մշուշապատ ապագայի հարցը. Մարինը հաստատ մտադրություն ունի հարց առաջադրելու և՛ ԵՄ-ից, և՛ անգամ ՆԱՏՕ-ից Ֆրանսիայի դուրս գալու մասին:

Բայց, որքան էլ զարմանալի է, այս պայմաններում «արցախյան ուղղությունում» ակտիվանում է... «հեռացող» Օլանդը: Իսկ ինչո՞ւ հանկարծ: Օրերս Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ժան-Մարկ Էյրոն ցուցադրաբար հայտարարեց, թե Փարիզը պատրաստ է կազմակերպելու Ադրբեջանի և Հայաստանի նախագահների հանդիպում՝ քննարկելու արցախա-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման հարցը: Ընդ որում, Ֆրանսիայի ԱԳՆ ղեկավարը մի կարևոր վերապահում արեց. «...Եթե կողմերը կցանկանան շարունակել բանակցություններն ու հաշտության համաձայնագիր ստորագրել»: Ի դեպ, հետաքրքիրն այն է, որ այդ հայտարարությունը հնչեց Իլհամ Ալիևի և Սերժ Սարգսյանի Փարիզ կատարած այցերից գրեթե անմիջապես հետո: Մեր՝ «հայկական» հարցերը պարոնայք Օլանդին և Էյրոյին չէի ցանկանա ձևակերպել միայն այն հիմքի վրա, թե, իբր, Օլանդը, ի շահ իր սոցկուսակցության, «նախապատրաստական» գրոհ է սկսել Ֆրանսիայի հայ քաղաքացիների դեմ: Սա շատ պարզունակ մոտեցում է. կարծում եմ՝ Ֆրանսիայի հայերը Օլանդի կառավարման օրոք նույնպես քիչ հիասթափություններ չեն ունեցել և բախվել են մի ամբողջ շարք տհաճ անակնկալների: Բավական է հիշել, թե ինչպես Օլանդը շրջափակեց Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնելու մասին օրենքը:

(շարունակելի)

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ